Onomastica

Charakterystyka terminologiczno-koncepcyjna zjawiska krajobrazu onimicznego jako budulca krajobrazu językowego

Artur Gałkowski — 2025-08-11

Artykuł zarysowuje ramy teoretyczne stosunkowo nowego pojęcia w badaniach onomastycznych i humanistycznych, ujmowanego w postaci terminu krajobraz onimiczny (KO). Autor wychodzi z założenia, że KO jest składnikiem krajobrazu językowego (KJ/Linguistic Landscape, LL), który jest hiperonimem KO. Zauważa jednak, że KO jest nie tylko komponentem, ale często podstawowym budulcem jednostek KJ. Te jednostki są rozpatrywane w kategoriach relacji obiekt–nazwa oraz intersemiotycznie. Autor proponuje systematyzację obiektów onimicznych, które można włączyć w obszar badawczy KO. Należą do nich m.in. nazwy samodzielne lub wkomponowane w napisy na znakach drogowych, tablicach informacyjnych, materiałach reklamowych, szyldach placówek handlowych, ale także na mniej oczywistych nośnikach ruchomych, takich jak zindywidualizowane tablice rejestracyjne pojazdów czy opisy linii tras na środkach transportu publicznego. Rozważania teoretyczne i klasyfikację zilustrowano zdjęciami wykonanymi w Polsce. Opracowana koncepcja może stanowić wkład uzupełniający i rewidujący dotychczasowe definicje KJ (LL), dowodząc istotnej obecności elementów KO w KJ.

Фрагмент ойконімного ландшафту Правобережного Полісся і суміжних територій у XІV ст.: ареал і семантика твірних основ архаїчних типів географічних назв

Зоряна Купчинська — 2025-08-12

Метою розвідки є проаналізувати ойконімний ландшафт Правобережного Полісся в XІV ст. Щоб досягти окресленої мети, актуалізовано низку завдань: виявити у писемних пам’ятках географічні назви на *-ьn-, *-ьsk-, *-any/*-jany, *-itji, *-j-, *-ov-/*-ev-, *-in- Правобережного Полісся в XІV ст., проаналізувати твірні основи ойконімів цих архаїчних типів, візуалізувати ареал. Наукова новизна статті полягає в тому, що архаїчні типи географічних назв Правобережного Полісся в XІV ст. як хронологічний фрагмент у руслі лінгвістичної стратиграфії ще не досліджено. Систематизований історичний емпіричний матеріал уможливлює аналіз твірних основ цих географічних назв та їх візуалізацію у цей історичний період. Архаїчна ойконімія Правобережного Полісся в XІV ст. представлена сімома типами назв: *-ьn-, *-ьsk-, *-any/*-jany, *-itji, *-j-, *-ov-/*-ev-, *-in-, які сформували умовні три групи: 1) оніми, що співвідносяться з відносними прикметниками; 2) географічні назви-плюративи, що утворилися від назв груп людей за якоюсь ознакою; 3) ойконіми, що генетично пов’язані з присвійними прикметниками. Аналіз твірних основ ойконімів, визначені типи географічних назв засвідчують, що Правобережне Полісся є територією, яка заселена слов’янами від найдавніших часів. Антропонімікон, виокремлений з посесивних географічних назв *-j-, *-ov-/*-ev-, *-in-, підтверджує, що ця історична територія етнічно слов’янська, зокрема українська, бо репертуар власних назв людей відповідає загалом антропонімікону України, у них представлено давньослов’янські композитні та відкомпозитні антропоніми, власні назви людей відапелятивного походження, засвідчено християнські імена, які за допомогою суфіксації адаптувалися до слов’янського іменникá.

Обшир архаїчної ойконімії Правобережного Полісся є частиною загальнослов’янського ареалу. Кожен із архаїчних типів ойконімів на території Правобережного Полісся у ХІV ст. мав свою конфігурацію (Картосхема), але візуалізація ареалу вказує на те, що скупчення ойконімів зосереджені в основному довкола давніх слов’янських (українських) центрів.

Paměť 2. světové války v současné urbanonymii české republiky

Žaneta Dvořáková — 2025-08-11

Nedílnou součástí především městské onymické krajiny jsou vedle pomníků, pamětních desek či kamenů zmizelých se jmény umučených, popravených nebo padlých i cedule s názvy ulic a veřejných prostranství, v nichž je 2. světová válka připomínána. Právě na tato urbanonyma spojená s válečnými událostmi jsme se v našem příspěvku zaměřili. Materiálově vycházíme z oficiálního on-line číselníku ulic RÚIAN, který spravuje Český úřad zeměměřický a katastrální. Sledovaná urbanonyma lze rozdělit na ta, která byla motivována odbojem a jeho účastníky (např. Pražského povstání, Gabčíkova), nacistickými zločiny (např. Lidická), dále místy významných bitev (např. Sokolovská), politiky, vojenskými veliteli i prostými vojáky (např. náměstí Winstona Churchilla), klíčovými daty (8. května) a abstraktními ideami (např. Vítězství). Odráží se v nich velmi výrazně doba jejich vzniku a dobový ideologický pohled na události, s čímž souvisí i pozdější přehodnocování některých osobností či událostí a s tím spojené přejmenovávání veřejných prostranství (např. Koněvova v roce 2023).

Nazwy polskich aptek od godeł aptecznych: geograficzno-historyczne uwarunkowania procesu ich kreacji

Małgorzata Rutkiewicz-Hanczewska — 2025-08-11

Przedmiotem artykułu jest charakterystyka jednego z najstarszych typów nazw polskich aptek pochodzących od godeł aptecznych, które wykształciły rodzaj modelu podlegającego kontynuacji. Realizują go nie tylko określenia odziedziczone po przeszłości, lecz także nowsze struktury, o charakterze imitacyjnym, nawiązujące formalnie do najstarszej tradycji nazewniczej. Podstawy motywacyjne analizowanych onimów odzwierciedlają dawny sposób myślenia o aptekarstwie oraz historyczno-geograficzno-kulturową odmienność różnych obszarów kraju, które dawniej przynależały do trzech zaborów: pruskiego, rosyjskiego i austriackiego. W związku z tym można mówić nie tylko o specyficznej stratygrafii opisywanych nazw aptek, lecz także motywacji. U ich podstaw dominują godła w postaci zwierząt i roślin symbolizujących nieśmiertelność, zmartwychwstanie, długowieczność, energię oraz określenia istotnych w alchemii metali (złota, srebra, cyny). Z mniejszym nasileniem występują emblematy związane z farmacją, alchemią i astrologią. Do rzadkości należą nawiązania sakralne i mitologiczne.