Słowa kluczowe
godło apteczne
stratygrafia nazewnicza
modele nazewnicze
Streszczenie
Przedmiotem artykułu jest charakterystyka jednego z najstarszych typów nazw polskich aptek pochodzących od godeł aptecznych, które wykształciły rodzaj modelu podlegającego kontynuacji. Realizują go nie tylko określenia odziedziczone po przeszłości, lecz także nowsze struktury, o charakterze imitacyjnym, nawiązujące formalnie do najstarszej tradycji nazewniczej. Podstawy motywacyjne analizowanych onimów odzwierciedlają dawny sposób myślenia o aptekarstwie oraz historyczno-geograficzno-kulturową odmienność różnych obszarów kraju, które dawniej przynależały do trzech zaborów: pruskiego, rosyjskiego i austriackiego. W związku z tym można mówić nie tylko o specyficznej stratygrafii opisywanych nazw aptek, lecz także motywacji. U ich podstaw dominują godła w postaci zwierząt i roślin symbolizujących nieśmiertelność, zmartwychwstanie, długowieczność, energię oraz określenia istotnych w alchemii metali (złota, srebra, cyny). Z mniejszym nasileniem występują emblematy związane z farmacją, alchemią i astrologią. Do rzadkości należą nawiązania sakralne i mitologiczne.
Bibliografia
Bartkowiak, L. (2004). Kształtowanie się aptekarstwa w Polsce (XIII–XX wiek). Studium historiograficzne [The Development of Pharmacy in Poland (13th–20th Century). A Historiographic Study]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Borucki, W. (2006). Polskie symbole narodowe [Polish National Symbols]. Warszawa: MADA.
Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Camilleri, R. (2001). Wielka księga świętych patronów [The Great Book of Patron Saints] (M. Radomska, tłum.). Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Czajka, L. (1988). Nazwy, godła i szyldy aptek górnośląskich w przekroju historycznym [Names, emblems, and signs of Upper Silesian pharmacies in a historical overview]. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 1, 101–104.
Czapla, A., Kutyła, A. (2012). Nazwy lubelskich aptek [Names of Lublin-based pharmacies]. Roczniki Humanistyczne KUL, 60(6), 75–85.
Górny, H. (2003). Tendencje onimiczne w nazwach krakowskich aptek [Onymical tendencies in the names of pharmacies in Cracow]. Acta onomastica, 44, 15–28.
Górny, H. (2005). Semantyka i struktura nazw aptek w Rzeszowie [Semantics and structure of pharmacy names in Rzeszów]. W: J. Pasterska, R. Mnich, E. Pszenyczny (red.), Studia Philologica. Rozprawy i szkice (s. 267–274). Drohobycz: Kolo.
Hellfritzsch, V. (1996). Apothekennamen [Pharmacy names]. W: E. Eichler, G. Hilty, H. Löfler, H. Steger, L. Zgusta (red.), Namenforschung. Ein internationales Handbuch zur Onomastik (t. 2, s. 1590–1592). Berlin–New York: W. de Gruyter.
Hoffmann, K. (1985). Sztuczne złoto [Fake gold]. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Knappová, M. (2002). Antroponimia [Anthroponymy]. W: E. Rzetelska-Feleszko, A. Cieślikowa, J. Duma (red.), Słowiańska onomastyka. Encyklopedia (t. 1, s. 304–308). Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Kopaliński, W. (2019). Słownik symboli [Dictionary of Symbols]. Warszawa: Rytm.
Kostrzeński, L. (1996). Materiały do historii aptek wielkopolskich [Materials for the history of pharmacies in Greater Poland] (t. 1–2). Poznań: Kontekst. (Oryginalna praca opublikowana w latach 1929–1936).
Košutová, J. (2011). Proces pomenúvania lekární w okresoch Spišská Nová Ves a Levoča [The process of naming pharmacies in the districts of Spišská Nová Ves and Levoča] [Niepublikowana praca licencjacka]. Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici.
Kryśkiewicz, H.L. (2014). Recepcja symbolu gryfa na Pomorzu Zachodnim [Reception of the symbol of griffin in Western Pomerania]. Przegląd Zachodniopomorski, 29(4), 33–68.
Lech-Kirstein, D. (2012). Nazwy ziół w polskiej toponimii [Herb names in Polish toponymy]. W: M. Ološtiak (red.), Jednotlivé a všeobecné v onomastike (s. 156–167). Prešov: Univerzitná knižnica Prešovskej univerzity v Prešove.
Łaziński, M. (2007). Murzyn zrobił swoje, czy Murzyn musi odejść? Historia i przyszłość słowa Murzyn w polszczyźnie [The Moor (Negro) has done his job, must the Moor (Negro) go? The history and the future of the word Murzyn in Polish]. Poradnik Językowy, 4, 47–56.
Magowska, A. (1998). Vitalek, Fontana, O.K. i inne godła [Vitalek, Fontana, O.K. and other emblems]. Czasopismo Aptekarskie, 6–7, 3–7.
Majtán, M., Považaj, M. (1998). Vyberte si meno pre svoje diet’a [Choose a name for your child]. Bratislava: Art Area.
Malec, M. (2001). Imię w polskiej antroponimii i kulturze [Given Name in Polish Anthroponymy and Culture]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Matławska, I. (2020). Rośliny poświęcone świętym i ich zastosowanie [Plants dedicated to saints and their application]. Herbalism, 1(6), 130–142.
Mazurkiewicz, J. (red.) (1965). Dzieje Lublina: próba syntezy [History of Lublin: an attempt at a synthesis]. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Moszyński, K. (1967). Kultura ludowa Słowian [Folk culture of the Slavs] (t. 2, cz. 1; wyd. 2). Warszawa: Książka i Wiedza.
Musiał, M., Musiał, W. (2001). Modernistyczna apteka „Pod Murzynem” we Wrocławiu [The modernist pharmacy ‘Pod Murzynem’ in Wrocław]. Farmacja Polska, 24, 1122–1125.
Osękowski, C. (2000). Proces zasiedlenia Ziemi Lubuskiej po II wojnie światowej [The settlement process of the Lubusz Land after World War II]. Studia Zachodnie, 5, 5–14.
Osmańczyk, E. (1985). Wisła i Kraków to Rodło [The Vistula and Kraków as the Rodło symbol]. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Proń, S. (1967). Musaeum Poloniae Pharmaceuticum. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Roeske, W. (1991). Polskie apteki [Polish Pharmacies]. Wrocław: Ossolineum.
Roeske, W. (1983). Początki aptekarstwa polskiego na tle aptekarstwa europejskiego [The beginnings of Polish pharmacy in the context of European pharmacy]. Farmacja Polska, 1, 1–5.
Roeske, W. (1973). Dawne godła polskich aptek i problem ich ochrony [Old emblems of Polish pharmacies and the problem of their protection]. Ochrona Zabytków, 1, 47–56.
Rutkiewicz, M. (2000). Semantyka nazw poznańskich aptek [Semantics of the names of pharmacies in Poznań]. Język Polski, 80(3–4), 185–196.
Rutkiewicz, M. (2003). Nazwy wiedeńskich aptek — schemat nazewniczy czy specyfika miejsca? [The names of pharmacies in Vienna — Naming convention or sense of the place?]. Onomastica Slavogermanica, 24, 173–181.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2020). Patronalne i pamiątkowe nazwy polskich aptek [Patron and commemorative names of Polish pharmacies]. W: M. Rutkiewicz-Hanczewska, J.B. Walkowiak (red.), Wielkopolska nazwami opisana (s. 69–95). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne.
Seiffert, I. (2005). Nazwy wrocławskich aptek — przyszłość i współczesność [Names of Wrocław pharmacies — future and present]. W: R. Łobodzińska (red.), Z najnowszych tendencji w polskim nazewnictwie (s. 83–98). Łask: Oficyna Wydawnicza Leksem.
Seiffert, I. (2006). Dawne nazwy górnośląskich aptek [Old names of pharmacies in Upper Silesia]. Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 33, 25–31.
Seiffert, I. (2008). Dolnośląskie apteki i ich nazwy w przekroju historycznym [Pharmacies in Lower Silesia — their names in historical depiction]. Onomastica Slavogermanica, 27, 207–233.
Stemp, R. (2007). Renesans. Odkrywanie tajemnic [Renaissance. Discovering the secrets]. Warszawa: Muza.
Stopa, M., Strohschneider, S. (1955). Powstanie i rozwój aptek na tle wpływów kultury i sztuki [The rise and development of pharmacies in the context of culture and art]. Farmacja Polska, 7, 161–162.
Szot-Radziszewska, E. (2005). Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie [Secrets of herbs. Folk knowledge, magic, rituals, healing]. Warszawa: Trio.
Włodarczyk, Z. (2011). Rośliny biblijne: leksykon [Biblical Plants: A Lexicon]. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
Wolszczak, B. (b.d.). Jaki znak twój? Muzeum Historii Polski. https://muzhp.pl/wiedza-on-line/jaki-znak-twoj (dostęp: 19.11.2024).